Ալիևը կեղծում է․ Ադրբեջանը թիրախավորել է խաղաղ բնակչությունն ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը մարտի 17-ին երկրի ըմբշամարտի հավաքականի հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարել է, որ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ իրենք չեն պատերազմել քաղաքացիական բնակչության դեմ:

Մասնավորապես, Ալիևը նշել է, որ իրենք արժանապատվորեն են կռվել պատերազմում և հետևել են դրա բոլոր կանոններին:

«Մենք չենք պատերազմել խաղաղ բնակչության դեմ, չենք ռմբակոծել շենքերը, չենք գործել վայրագություններ։ Սակայն մեր ժողովրդի սրտերում միշտ կար վրեժխնդրության զգացումը»,- ասել է նա։

We did not fight against the civilian population, we did not bomb buildings, and we did not commit atrocities. pic.twitter.com/DDbzmVtv83

— Ilham Aliyev (@presidentaz) March 17, 2022

Ալիևն առաջին անգամը չէ, որ նման պնդում է կատարում: Հենց պատերազմի ընթացքում «Փաստերի ստուգման հարթակի» թիմի հավաքած փաստերը և միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների զեկույցները բազմիցս ապացուցել են, որ Ադրբեջանի ղեկավարի պնդումը կեղծ է և մանիպուլյատիվ. ադրբեջանական բանակը բռնություններ է գործել Արցախում և թիրախավորել է քաղաքացիական բնակչությանը:

Քաղաքացիական բնակչություն կորուստները

Ինչպես 2016 թ. Ապրիլյան պատերազմի դեպքում, 2020 թ. 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ևս հենց առաջին օրը զոհեր գրանցվեցին Արցախի խաղաղ բնակչության շրջանում: 2020 թ. սեպտեմբերի 27-ին Մարտունիում պայթած արկի բեկորային հարվածների հետևանքով զոհվել են 9-ամյա Վիկտորյա Գևորգյանը և 59-ամյա Էլլադա Բալայանը:

Ըստ Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպանի զեկույցի՝ Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից ռազմական գործողությունների ընթացքում սպանվել է 80 քաղաքացիական անձ, այդ թվում՝ թիրախային հարվածների հետևանքով՝ 42, իսկ գերեվարման մեջ՝ 38 քաղաքացիական անձ, ընդ որում՝ սպանվածներից 12-ը կանայք էին, իսկ 68-ը՝ տղամարդ: 163 քաղաքացիական անձ վիրավորվել է:

Բաց աղբյուրներում հայտնված տեղեկությունները և տեսանյութերը ապացուցում են, որ գերության մեջ հայտնված բազմաթիվ քաղաքացիական անձինք ենթարկվել են խոշտանգումների և ի վերջո սպանվել են ադրբեջանական բանակի զինվորների կողմից:

«Հետքը» հատուկ շարքով ներկայացրել է ադրբեջանական գերության մեջ հայտնված և սպանված հայ քաղաքացիական անձանց պատմությունները և մահվան հանգամանքները: 

Այսպես, Հադրութի շրջանի Ազոխ գյուղի 80-ամյա բնակիչ Յուրի Ասրիյանին գյուղը գրաված ադրբեջանցիները գլխատել են, իսկ տեսանյութը տեղադրել տելեգրամյան ալիքներից մեկում: Գլխատվել է նաև Մադաթաշեն գյուղի բնակիչ, 69-ամյա Գենադի Պետրոսյանը: Քարինտակ գյուղի բնակիչ, 2-րդ կարգի հաշմանդամ, 58-ամյա Ալվարդ Թովմասյանին ադրբեջանցիները սպանել են գյուղը գրավելուց հետո: Մարմինը հայտնաբերվել է պատերազմից հետո. այն մասնատված է եղել, կտրված են եղել ձեռքը, ականջը, ոտքը։

2022 թ. հրապարակած զեկույցում Human Rights Watch-ի իրավապաշտպանները հայտարարում են, որ ինչպես այլ կոնֆլիկտներում, 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ևս ծեր մարդիկ ռազմական գործողությունների ամենախոցելի խումբն էին. 

«Պատերազմի վերջին օրերին Լեռնային Ղարաբաղում մնացածները, չնչին բացառություններով, տարեց մարդիկ էին։ Տարեց մի կին և նրա ամուսինը՝ Արեգան և Էդուարդը, երկուսն էլ 70-ն անց, մնացել են իրենց գյուղում՝ իրենց ունեցվածքը պաշտպանելու համար։ Հոկտեմբերին ադրբեջանցի զինվորները ամուսիններին գտել են տանը և ագրեսիվ կերպով կալանավորել՝ սկզբում պահելով լքված տներում՝ առանց սննդի և ջրի, այնուհետև տարել Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվի կալանավայր։ Ադրբեջանցիները մերժել էին Արեգայի՝ արյան բարձր ճնշման համար դեղորայք ստանալու խնդրանքը: Էդուարդը մահացել է կալանավայրում: Արեգան տեսել է նրա մարմինը նրա մահից անմիջապես հետո և նկարագրել, որ ամուսնու դեմքը սև և կապույտ էր»,- գրված է HRW-ի զեկույցում:

Ռմբակոծված շենքերը

Ադրբեջանական բանակը 44-օրյա պատերազմի ընթացքում արգելված զենքերի միջոցով թիրախավորեց Արցախի Հանրապետության խոշոր քաղաքների (Ստեփանակերտ, Շուշի, Մարտունի, Մարտակերտ, Հադրութ) քաղաքացիական ենթակառուցվածքները:

Պատերազմի ընթացքում արված հրապարակումներից մեկում մենք անդրադարձել էինք արձանագրված դեպքերին: 

Ադրբեջանի կողմից արգելված զինատեսակների օգտագործման մասին հայտարարել էր նաև միջազգային իրավապաշտպան Human Rights Watch կազմակերպությունը: 

Օրինակ՝ այս լուսանկարում պարզ երևում է, թե ինչպես է հրետակոծվել Ստեփանակերտի բնակելի շենքերից մեկը։ Պատշգամբում հայտնված արկը, բարեբախտաբար, չի պայթել։

Այս լուսանկարում հրետակոծության տակ է հայտնվել Ստեփանակերտի հանրախանութներից մեկը, ինչի հետևանքով բռնկվել էր հրդեհ։ 

Ադրբեջանի կողմից հրետակոծությունը ֆիքսել էր նաև Ստեփանակերտի բնակելի թաղամասերից մեկում կայանված մեքենային ամրացված տեսախցիկը։

Fip.am-ի լրագրողներն այցելել էին այս հրետակոծության վայրը, որը, ինչպես երևում է և՛ մեքենայի տեսախցիկի, և՛ մեր խմբի կողմից արված լուսանկարներում, գտնվում է քաղաքի բնակելի հատվածում՝ Արցախի գլխավոր փոստային բաժանմունքի մոտակայքում։

Պատերազմի ընթացքում «Փաստերի ստուգման հարթակի» լրագրողներին հաջողվել էր ձեռք բերել Հադրութ քաղաքում Ադրբեջանի կողմից իսրայելական LAR-160 տեսակի (M095 DPICM) համազարկային կրակի համակարգի կասետային մարտագլխիկներով հրթիռների օգտագործման ապացույցներ։ Նման զենքի կիրառումն արգելված է Կասետային զինամթերքի մասին կոնվենցիայով (2008), որը հայտնի է նաև որպես Դուբլինյան կոնվենցիա:

Մարտունի քաղաքի հրետակոծության հետևանքով զոհվել էր 4 և վիրավորվել 11 քաղաքացիական անձ։ Վիրավորվել էին նաև տեղում աշխատող լրագրողներից մի քանիսը։ Նրանցից էր նաև ֆրանսիական Le Monde թերթի թղթակիցը, որի կյանքը հաջողվեց փրկել։

Human Rights Watch-ի 2021 թ. զեկույցի համաձայն՝ ադրբեջանական զինուժը բժշկական հաստատությունների վրա առնվազն երեք ապօրինի հարձակումներ է կատարել:

Մարտակերտի հանրային հիվանդանոցը և զինվորական հոսպիտալը 6 շաբաթների ընթացքում հրթիռակոծվել են մի քանի անգամ: Հարվածները հաճախ եղել են թիրախավորված և արգելված զինատեսակներով:

2020 թ. հոկտեմբերի 28-ին հրթիռակոծվել է նաև Ստեփանակերտի ծննդատունը, ինչի հետևանքները տեսագրել է «Հետքի» լրագրողական թիմը: 

Պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո Ադրբեջանը թիրախավորել է նաև Արցախի հայկական մշակույթի օբյեկտները, այդ թվում՝ Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց տաճարը, որը հրթիռակոծվեց պատերազմի առաջին օրերին: Այդ գործողությունը Human Rights Watch-ը որակել էր որպես «հնարավոր պատերազմական հանցագործություն»: 

Ադրբեջանի կողմից հայկական մշակութային ժառանգության օբյեկտների թիրախավորմանը «Փաստերի ստուգման հարթակն» անդրադարձել է մի քանի անգամ: 

Այսպիսով, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի պնդումը, թե պատերազմի ընթացքում իրենք քաղաքացիական խաղաղ բնակչության դեմ չեն պայքարել և չեն ռմբակոծել շենքերը, կեղծ է: 

Լուսինե Ոսկանյան

Մհեր Թարոյան